Rhizoctonia solani
ਉੱਲੀ
ਬਿਮਾਰੀ 40-50 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪੋਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਛੋਟੇ ਪੌਦਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲੱਛਣ ਪੱਤੇ, ਛਿਲਕਿਆਂ ਅਤੇ ਤਣਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁੱਲਾਂ ਤੱਕ ਵੀ ਫੈਲ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਤੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਿੱਜੇ ਹੋਏ, ਬੇਰੰਗੇ ਸੰਕੇਂਦਰਿਤ ਬੈਂਡ ਅਤੇ ਛੱਲੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਕਸਰ ਧੱਬੇ ਭੂਰੇ, ਪੀਲੇ-ਭੂਰੇ ਜਾਂ ਗ੍ਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਹ ਲੱਛਣ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੀ ਉਚਾਈ ਵਾਲੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸਤ੍ਹ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਛੋਟੀਆਂ, ਗੋਲ, ਕਾਲੀਆਂ ਗੰਢਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹਲਕਾ ਭੂਰਾ ਕਪਾਹ ਜਿਹੀ ਉੱਲੀ ਦਾ ਟਿਸ਼ੂਆਂ 'ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁੱਲਾਂ 'ਤੇ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਰਹਿ ਛੱਲੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਨਾ ਪੱਕੇ ਛਿਲਕੇ 'ਚ ਤਰੇੜ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਾਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਗੁੱਲ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਪੋਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਵਧ ਰਹੇ ਪੌਦੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪੌਦੇ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਝੁਲਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਹਾਦਸੇ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ, ਮੱਕੀ ਦੇ ਬੀਜ ਨੂੰ 1% ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਪੋਕਲੋਰਾਇਟ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਅਤੇ 5% ਏਥੇਨਾਲ ਵਿੱਚ 10 ਮਿੰਟਾਂ ਲਈ ਰੱਖ ਕੇ ਰੋਗਾਣੂਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੈਕੀਲਸ ਸਬਟਿਲਿਸ ਵਾਲਾ ਤਰੀਕੇ ਇਸ ਇਲਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਟ੍ਰਿਚੋਡਾਰਮਾ ਹਾਰਜ਼ੀਆਨਮ ਜਾਂ ਟੀ. ਵਿਰਧੀ ਉੱਲੀਨੀਸ਼ਕ ਵਾਲੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਫੈਲਣ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ ਜੇ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਇਲਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਉਪਾਅ ਦੋਨੋ ਇਕੱਠੇ ਕਰੋ। ਮੱਕੀ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਕੈਪਟਨ, ਥਿਰਮ ਜਾਂ ਮੈਟੇਲੇਕਸਿਲ, ਨਾਲ ਰੋਗ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਨਿਰਲੇਪ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਧੋ ਕੇ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੁਆਰਾ ਸੁੱਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਕਿਸਮਾਂ ਉਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵਾਲੇ ਹੋਂਣ ਤਾਂ ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕ ਸਪ੍ਰੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਨਾਸਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਪਿਕੋਨਾਜ਼ੋਲ ਵਾਲੇ ਉਤਪਾਦ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੇ ਲੱਛਣਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਲੱਛਣ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਉੱਲੀ ਰਿਸੋਕਟੋਨੀਆ ਸੋਲਾਨੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਲਾਗੀ ਫਸਲਾਂ ਵਾਲੇ ਮਲਬੇ ਜਾਂ ਜੰਗਲੀ ਘਾਹ ਵਿੱਚ। ਅਨੁਕੂਲ ਨਮੀ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ (15 ਤੋਂ 35 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ, ਅਨੁਕੂਲ 30 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ) ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ, ਉ੍ਰੱਲੀ ਮੁੜ ਵਧਣੀ ਚਾਲੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਪੋਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। 70% ਹਵਾ ਦੀ ਨਮੀ 'ਤੇ, ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਘੱਟ/ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ 90-100% ਹਵਾ ਦੀ ਨਮੀ ਹੋਂਣ 'ਤੇ, ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਲੀ ਸਿੰਜਾਈ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ, ਹੜ੍ਹ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਜਾਂ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਵਿਚ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਵਾਲੀਆਂ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਫੈਲਦੀ ਹੈ। ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਗਰਮ ਮੋਸਮ ਵਾਲੇ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੀ ਅਕਸਰ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।