Stromatinia cepivora
बुरशी
रोगाची लागण वाढीच्या कोणत्याही काळात होऊ शकते पण बहुधा लक्षणे पहिल्यांदा जुन्या पातीवरच दिसतात. शेंड्याकडून पात पिवळी पडून बुडापर्यंत पोहोचणे हे ह्या रोगाचे वैशिष्ट्यपूर्ण लक्षण आहे. नंतर संपूर्ण पात सुकुन मर होते. जेव्हा वरील लक्षणे पातीवर आढळतात त्याचा अर्थ बुरशीचे संक्रमण कंद, मूळ व बुडावर या आधीच झालेले असते. बुडाजवळ पांढऱ्या बुरशीची वाढ आढळून आल्यास मुळकुज झाली आहे असे समजावे. पात उपटल्यास जर कंदावर पांढर्या बुरशीची वाढ निदर्शनात आल्यास रोगाचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात झालेले आहे असे समजावे. बारीक गोलाकार काळे ठिपके पांढर्या बुरशीत दिसतात. मुख्य मुळे हळुहळु पूर्णपणे कुजून नाहीशीही होऊ शकतात. दुय्यम मुळे कदाचित विकसित होऊन समांतर वाढतात, ज्यामुळे बुरशीला इतर रोपांच्या मुळांपर्यंत जाण्यासाठी मार्ग निर्माण होतात. रोपे काही दिवसात किंवा अठवड्यातच जमिनदोस्त होतात. ह्यावरुनच या रोगाची लक्षणे शेतात गटा गटाने का आढळून येतात ते स्पष्ट होते.
जैव पद्धतीने बऱ्याच पातळ्यांवर मुख्यत: अँटागोनिस्टक बुरशीचा वापर करुण नियंत्रण करता येऊ शकते. उदाहरणार्थ ट्रायकोडर्मा, फ्रयुजारियम, ग्लिओक्लॅडियम किंवा चेटोमियम अशा बर्याच परजीवी बुरशीचा वापर करुन पांढर्या बुरशीची वाढ कमी करता येऊ शकते. इतर बुरशी उदा. ट्रायकोडर्मा हरझियानम, टेराटोस्पर्मा ऑलिगोक्लॅडम किंवा लॅटरिस्पोरा ब्रेव्हिरामासुद्धा परिणामकारक आहेत. शेत मोकळे असताना लसणीच्या अर्काचे उपचारही बुरशीच्या वाढीला आणि बीजाणू तयार करण्यासाठी उत्तेजन देण्यासाठी केला जाऊ शकतो व यामुळे नंतरच्या हंगामात हा रोग होण्याची शक्यता कमी होते. लसूण सोलुन ठेचुन १० ली. पाण्यात मिसळून दर २ चौरस मिटर क्षेत्रात शिंपडावे. ह्या बुरशीच्या वाढीसाठी १५-१८ डिग्री सेल्शियस तापमान अनुकूल असल्याकारणाने शक्यतो हे उपचार या हवामान परिस्थितीत करणे गरजेचे आहे.
नेहमी एकात्मिक दृष्टीकोन ठेवा म्हणजे प्रतिबंधक उपायांबरोबरच उपलब्ध असल्यास जैविक उपचार पद्धतीचा वापर करा. खासकरुन पांढर्या मुळकुजीसाठीच्या सेंद्रिय आणि कल्चरल पद्धतींत संसर्ग खूपच कमी होतो. विशेषत: पांढरी मुळकुजच्या बाबतीत उत्कृष्ट लागवड पद्धत आणि जैविक नियंत्रण पद्धतींमुळे संक्रमणाचे व्यवस्थितरीत्या नियंत्रण करता येऊ शकते. जर बुरशीनाशकांची गरज लागलीच तर टेब्युकोनॅझोल, पेन्थियोपायरॅड, फ्ल्युडियोक्झॉनिल किंवा ईपरोडियोन असणार्या उत्पादांचा वापर जमिन तयार करतेवेळी किंवा फवारणीद्वारे लागवडी नंतर केला जाऊ शकतो. वापरण्याची पद्धत बुरशीनाशाकामध्ये असलेल्या सक्रिय घटकांवर आधारित असते त्यामुळेच ते तपासुन मगच वापर करावा.
स्केरोटियम सेपिवोरम नावाच्या जमिनीतील बुरशीमुळे पांढरी मुळकुज होते. शक्यतो रोगाची लागण जमिनीतून होते व सुप्तावस्थेतील ही बुरशी जमिनीत वीस वर्षांपर्यंत जिवंत राहू शकते. रोगाची तीव्रता जमिनीतील बुरशीच्या प्रमाणावर अवलंबुन असते. एकदा प्रादुर्भाव झाल्यास ह्या बुरशी पासुन सुटकारा मिळणे अतिशय कठिण आहे. ह्यांचे जीवनचक्र आणि विकासाला अॅलियम मुळांचा अर्क अनुकूल आहे. थंड तापमान (१०-२४ डिग्री सेल्शियस) आणि जमिनीतील ओलावा ह्यांच्याशी ह्या रोगाचे अवतरण संबंधित आहे आणि ह्याचे पसरणे जमिनीखालील बुरशीचे जाळे, साठलेले पाणी व शेतीउपयोगी अवजारे यांच्यावर आधारित आहे. पांढरी मुळकुज हा कांदा पिकावरील प्रमुख रोग असून ह्यामुळे उत्पादनात मोठी घट होऊ शकते. संक्रमित शेतात वापरलेली अवजारे निर्जंतुकीकरण करुनच दुसऱ्या क्षेत्रात वापरावीत.