Xanthomonas oryzae pv. oryzae
ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ
ଚାରାରେ, ସଂକ୍ରମିତ ପତ୍ର ଗୁଡିକ ପ୍ରଥମେ ହଳଦିଆ ରୁ ନଡା ରଙ୍ଗ ରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଏ ଓ ପାରେ ଝାଉଁଳି ଯାଇ ଓ ମରି ଯାଏ। ବଡ଼ ଗଛରେ ରୋଗ ର ହେବା ସମୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ପିଲ ବାହାରିବା ଅବସ୍ଥାରୁ ରୁ କେଣ୍ଡା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଅବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ରେ ହୋଇ ଥାଏ। ପ୍ରଥମେ ପତ୍ର ଉପରେ ହାଲୁକା ସବୁଜ ରୁ ଧୂସର ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ର ଓଦା ଗାର ଦେଖା ଯିବା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ। ଏହି ଗାର ଗୁଡିକ ପରସ୍ପର ସହ ମିଶି ବଡ ହଳଦିଆ ପୋଡାଦାଗରେ ପରିଣତ ହହୋଇଥାଏ, ଯାହାର ଧାର ଅସମ ହୋଇଥାଏ। ପତ୍ର ଗୁଡିକ ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ହୋଇ ଯାଏ ଓ ପାରେ ଝାଉଁଳି ମରି ଯାଏ। ସଂକ୍ରମଣ ର ଶେଷ ଅବସ୍ଥାରେ, ପତ୍ର ଉପରୁ ଦୁଧିଆ ଜୀବାଣୁର ପୂଜ ବାହାରିବା ଦେଖା ଯାଇ ଥାଏ। ଏହି ପୂଜ ପରେ ଶୁଖି ଏକ ଧଳାଳିଆ ବକଳା ରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରେ। ଏହି ଲକ୍ଷଣ କିଛି କାଣ୍ଡବିନ୍ଧା ପୋକ ଦ୍ୱାରା ହେଉଥିବା ସଂକ୍ରମଣ ଠାରୁ ଅଲଗା ବୋଲି ଜଣ ପଡିଥାଏ। ଜୀବାଣୁଜନିତ ପୋଡା ରୋଗ ଧାନ ରେ ହେଉଥିବା ସବୁଠାରୁ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗ ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ।
ଚାଉଳ ରେ ଜୀବାଣୁଜନିତ ପୋଡା ରୋଗ କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ଆଜି ଯାଏଁ କୌଣସି ଜୈବିକ ଫର୍ମୁଲା ବଜାରରେ ଉପଲବ୍ଧ ନାହିଁ। କପର ଉପରେ ଆଧାରିତ ଫର୍ମୁଲା ପ୍ରୟୋଗ କରି ରୋଗ ର ଲକ୍ଷଣକୁ କମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ ମିଳିଥାଏ କିନ୍ତୁ ରୋଗ କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ହୁଏ ନାହିଁ।
ସବୁବେଳେ ସମନ୍ବିତ ଉପାୟ ରେ ସୁରକ୍ଷାତ୍ମକ ଉପଚାର ଏବଂ ଉପଲବ୍ଧ ଜୈବିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସହିତ କରିବା ଦରକାର. ଜୀବାଣୁଜନିତ ପୋଡ଼ା ରୋଗ ସହ ଲଢିବା ପାଇଁ, ବିହନ ଗୁଡିକୁ ଏକ ପ୍ରାମାଣିକ ଆଣ୍ଟିବାଇଓଟିକ ସହିତ କପର ଅକ୍ସୀକ୍ଲୋରାଇଡ କିମ୍ବା କପର ସଲଫେଟ ଦ୍ବାରା ଉପଚାର କରିବା ପାଇଁ ପରମର୍ଶ ଦିଆଯାଇଥାଏ। ଆଣ୍ଟିବାଇଓଟିକର ପ୍ରୟୋଗ କିଛି ଦେଶରେ କଠୋର ଭାବେ ପ୍ରତିବନ୍ଧ କରାଯାଇଛି, ତେଣୁ ଦୟା କରି ନିଜ ଦେଶରେ ଲାଗୁ ଥିବା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତ୍ତି କୁ ଜାଣି ରଖନ୍ତୁ।
ଯାନ୍ଥୋମୋନାସ ଓରାଇଜା ପିଭି. ଓରାଇଜା (Xanthomonas oryzae pv. oryzae) ନାମକ ଜୀବାଣୁ ଦ୍ବାରା ଏହି ରୋଗ ହୋଇଥାଏ, ଯାହାକି ଅନାବନା ଘାସ ଓ ସଂକ୍ରମିତ ଗଛର ଅବଶେଷ ରେ ବଞ୍ଚି ରହିପାରେ। ଏହି ଜୀବାଣୁ ଗୁଡିକ ପବନ ଓ ବର୍ଷା ଛାଟ କିମ୍ବା ଜଳସେଚିତ ପାଣି ଦ୍ବାରା ପରିବାହିତ ହୋଇ ଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ରୋଗ ସଂକ୍ରମଣ ହେବା ଓ ଏହାର ତୀବ୍ରତା ଖରାପ ପାଣିପାଗ (ଲଗାତାର ବର୍ଷା, ପବନ), ଉଚ୍ଚ ଆର୍ଦ୍ରତା (70% ଉପରେ) ଓ ଉଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରା (25°C ରୁ 34°C) ଯୋଗୁଁ ବଢି ଯାଇଥାଏ। ବିଶେଷକରି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ କିସମ ରେ ଅଧିକ ଯବକ୍ଷାରଯାନ ସାର ବ୍ୟବହାର ଓ ପକ୍ଷପାଖି ଗଛ ଲାଗିବା ମଧ୍ୟ ରୋଗ ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ଯୋଗାଇ ଥାଏ। ଯେତେ ଶୀଘ୍ର ଏହି ରୋଗ ହୋଇଥାଏ, ଅମଳ ରେ ସେତେ ଅଧିକ କ୍ଷତି ହୋଇଥାଏ। ଧାନ କେଣ୍ଡା ର ସୃଷ୍ଟି ସମୟରେ ସଂକ୍ରମିତ ହେଲେ ଅମଳରେ କିଛି ଫରକ ପଡି ନଥାଏ କିନ୍ତୁ ଅଧିକାଂଶ ମାତ୍ରାରେ ଧାନ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇ ଥାଏ। ଏହି ରୋଗ ଟି ଉଭୟ ଉଷ୍ଣ ଓ ନାତିଶୀତୋଷ୍ନ ପରିବେଶ ରେ ହୋଇ ଥାଏ, ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଳସେଚିତ ଓ ବର୍ଷା ଆଧାରିତ ଢାଲୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ହୋଇଥାଏ।